Honor is so much more than we think. Recentelijk werd ik gevraagd om als spreker en dagvoorzitter bij te dragen aan een besloten evenement voor vakprofessionals in eergerelateerd geweld en schadelijke traditionele praktijken. Oftewel, een bijeenkomst voor zoals ik hen noem: de helden die vanuit de frontlinie met deze duivelse kwesties bezig zijn. Die met hun poten in de modder staan. Een aantal zaken vielen me echter op. Zaken die vanuit individueel en collectief belang iets zeggen over de status quo in Nederland. Ik neem die graag door.

Voor het gemak zal ik de aanwezige partijen niet allemaal bij naam en toenaam meenemen, inclusief de hulpinstanties, antropologische experts, ervaringsdeskundigen en kunstenaars. Want voor de punten die ik wil maken, is dat niet nodig. Voor deze punten zet ik mijn activistische bril weer eens op en houd het bij mezelf. Het vakevenement waar ik onderdeel van was, zegt iets over waar we met eergerelateerd geweld en schadelijke traditionele praktijken staan in Nederland.

Wat interessant en verklaarbaar is, is dat iedereen tijdens dit evenement gezien en gehoord wilde worden – mensen van de organisatie, het programma en het publiek. Dan spreken we over zo’n tweehonderd betrokken individuen in een grote theaterzaal. Daar heb ik respect en begrip voor. Het thema leeft en daarmee de beste intenties om deze zaken aan te pakken.

Wie toetst het LEC?

De enige partij die ik bij naam en toenaam wil noemen, is het Landelijk Expertisecentrum (LEC) Eergerelateerd Geweld (EGG). Omdat hun presentatie het meest gefundeerd was. We kregen namelijk aan de hand van een aantal casussen te zien hoe de politie met zulk soort zaken omgaat. Maar wel casussen nadat het kwaad al geschied was.

Het LEC is het centrale punt in Nederland om dit soort duisternis op te helderen. Alleen, wie toetst het LEC, vanuit het publieke domein dan? Hoe doen zij het in vergelijking met andere landen? Hoe weten we als gewone burgers überhaupt hoe ze het doen? Daar stelde ik kritische en journalistieke vragen over, onder andere door een Amerikaanse casus erbij te halen.

Het is zonde, want het LEC doet inderdaad buitengewoon goed werk. Maar voor wie de maatstaven niet kan toetsen aan die van ik noem bijvoorbeeld België, Engeland en Amerika, blijft het vrij lastig om te beoordelen.

Ik had het ook over het gebrekkige besef dat andere geloofsgemeenschappen dan de diverse Islamitische gemeenschappen in Nederland (ik noem die de usual suspects), ook met eer te maken hebben. Het LEC snapte het precies.

Andere ‘geuren en smaken’

Ook gaf het toe dat EGG-zaken in Nederland naar de politie toekomen, maar dat de politie niet proactief op zoek gaat naar zaken. Dit betekent dat een divers pallet aan zaken nooit komt bovendrijven. Zaken die opgevangen worden door de hulpinstanties. Of door niemand die er professioneel voor geschoold is. Dat laatste kennen we ook wel als zaken onder het tapijt schuiven, wegkijken en voor eigen rechter spelen in gesloten omgevingen.

De zaken uit de Moslim-gemeenschap zijn momenteel het hardnekkigst, omdat er in vergelijking met andere ‘geuren en smaken’ een emancipatiegolf moet optreden. Andere geloofsgroepen hebben over het algemeen te maken met een ander tempo en een kleinere schaal. Bovendien zijn er significante nuanceverschillen in de problemen die de diverse geloofsgemeenschappen en familiesystemen met zich meebrengen.

Maar goed, EGG en schadelijke traditionele praktijken spreiden zich dus uit over wat voor continent dan ook. Omdat zaken binnen internationale familiesystemen en gesloten geloofsstructuren optreden. Familiesystemen die in schema’s enigszins tastbaar kunnen worden gemaakt; geloofsstructuren helaas niet altijd. Landsgrenzen en de ‘gewone’ wet- en regelgeving doen er in zulk soort gevallen niet zo toe.

Laten we doorgaan, totdat EGG en schadelijke traditionele praktijken helemaal niet meer voorkomen, hoe klein de schaal en hoe verschillend de nuances dan ook zijn. Laten we vanuit de overheid middelen beschikbaar stellen voor wat voor ‘geur en smaak’ dan ook. Potjes die naar de hulpinstanties en lokale onderheidsorganen zoals gemeentes gaan. Die zijn er voor ons allemaal. Laten we een kritische blik werpen op de hulporganisaties binnen de gemeenschapsstructuren en die duurzaam toetsen. Want ‘poppetjes’, een ‘web’ aan belangen en mogelijke corruptie en nepotisme op de loer…

Eer en een blinde vlek

Een ander punt dat duidelijk werd, is dat eer niet alleen seksualiteit, kuisheid, rollen man-vrouw enzovoorts inhoudt, maar dat sommigen dat denken. En dat de betrokken partijen vooral daarnaar kijken. Eer is net zo goed tradities in de vorm van rituelen die diverse soorten integriteitsschendingen met zich meebrengen. Soms waar handel tussen families achter zit.

Boven alles werd duidelijk dat er een blinde vlek bestaat rondom de oorsprong van EGG en schadelijke traditionele praktijken. Niet één keer is er gedurende het evenement gesproken over de religies en hun raamwerken. Systemen en regels die eeuwen geleden door mannen tot stand zijn gekomen en vandaag de dag al naar gelang de wens vanuit de praktijk geleefd worden. Raamwerken die vele vormen van dwang mogelijk maken en zelfs vergoelijken. Raamwerken waarmee individuen in de pas moeten blijven lopen van het belang van hun gedeelde matrix. Dat dat niet centraal stond in de discussie is schrikbarend.

Dus als we aan preventie, handhaving en oplossingen willen werken, moeten we terug naar de basis en begrijpen hoe religies (misbruik ervan) een centrale rol spelen in hoe de familiesystemen en geloofsstructuren in de vorm van georganiseerd geloof en gemeenschap in radicale zin eruit kunnen zien vandaag de dag. De zaken benoemen, precies zoals ze zijn.

Een gelaagd probleem

Ik word ondertussen zo ongelooflijk moe van dat herhaaldelijke ‘cultuur- en mentaliteitsverandering’ waar we in Nederland over roeptoeteren. Niet cultuur en mentaliteit handelen, maar mensen zelf. Zelfs religie handelt niet, waar cultuur en mentaliteit vaak aan vasthangen, maar mensen zelf. Cultuur en mentaliteit hebben absoluut een plaats vanuit de rolmodellen – het liefst van binnen de gemeenschappen en/of traditionele familiesystemen. Ze hebben een belangrijke taak in het doorvoeren van verandering. Maar cultuur en mentaliteit blijven beperkt.

Iemand die over de schreef gaat en zich schuldig maakt aan EGG en schadelijke traditionele praktijken is meestal een mengelmoes van opgestapelde oorzaken die leiden tot de – soms fatale – explosie aan handelingen. Bijvoorbeeld groepsdruk, macht, armoede, eenzaamheid of isolatie, gezondheidsproblemen, verslaving, geen psychiatrische of psychologische hulp, immigratie- en identiteitsproblematiek (ik spreek ook wel over gespleten identiteitsvormen), dogma’s en brainwash vanuit een ideologie, censuur op onderwijs of geen onderwijs op maat, enzovoorts, enzovoorts, enzovoorts. Het is een gelaagd probleem.

Verantwoordelijkheid dragen

Dwang afdoen als cultuur en mentaliteit is voorbij gaan aan de complexiteit en vooral aan de verantwoordelijkheid voor intenties, attitudes en gedrag van ieder individu. Ik herhaal: vooral het stuk verantwoordelijkheid dragen, is een groot probleem wanneer we ‘rustig, met beleid en gezellig’ aan ‘cultuur- en mentaliteitsverandering’ gaan werken.

Want wie heeft er allemaal de verantwoordelijkheid voor het individuele gedrag in groepssystemen? Wie draagt de verantwoordelijkheid voor levens die vernield worden – van generatie op generatie – wanneer we zogenaamd ‘geduldig’ moeten zijn met onze ‘cultuur- en mentaliteitsverandering’? Ach, kom nou. Wie toeschouwt, is bovendien moreel gezien medeplichtig.

EGG en schadelijke traditionele praktijken moeten zo snel mogelijk, als in een oogwenk, geen plek meer kennen in de mensheid. Volgens ons algemeen geldende en bijsturende moraal, ethiek en integriteit – ook wel humaniteit en let op: van ons allemaal – kan dat ook, mits we proactief ermee bezig zijn.

En zolang er mensen bestaan die de levens van hun naasten vernielen, zolang er mensen leven die niet door willen hebben dat niets het waard is om onze humaniteit te verliezen en mensenlevens op te offeren, juich ik al die individuen van harte toe die hun familysystemen en geloofsstructuren veilig zijn ontvlucht en die de banden niet herstellen – wat vaak andersom ook niet gebeurt. Zoals ze zeggen: good on you, al helemaal jullie vrouwen. Jullie zouden er maar in geboren worden… Verwarring en rouw kunnen jullie zonder aarzeling naar helderheid en viering opschuiven. Dat noem ik eervol en solidair. Aan humaniteit. Winnen dat jullie leven.

Bekijk ook de TED talk over gesloten gemeenschappen en kinderen veilig houden.