Janine Janssen en Catrien Bijleveld komen met een Basisboek geweld in de levensloop, theorie voor de praktijk. Janine Janssen komt ook met een tweede boek. Samen met Erik Nicolai schreef ze Verliefd, verloofd, getrouwd, gescheiden; Familie-eer en het recht bij het starten en verbreken van relaties. Met een lezing neem ik deel aan de boeklancering. Ik zal onderstrepen waarom het voor zorgprofessionals zo belangrijk is om wat van rechten af te weten. Tijdens de voorbereidingen stuitte ik echter op een persoonlijke realisatie. Een keerpunt.

De werkelijkheid rondom geweld gaat ons voorstellingsvermogen vaak nog altijd te boven. Dit geldt voor alle mogelijke schadelijke praktijken die kunnen optreden in het kader van relaties. Ik spreek zelf over ‘intermenselijke leefstructuren’. En natuurlijk in het kader van eeuwenoude schadelijke tradities.

Theoretische modellen helpen ons om de werkelijkheid om ons heen te begrijpen. Ze geven een verklaringsmodel. Ze zijn niet altijd correct. Vaak worden ze verbeterd naarmate de wetenschap vooruitgang boekt. Als theorie zijn ze een sterke vereenvoudiging van de complexe werkelijkheid, dus van de praktijk. Ze structureren ons denken echter wel en geven enigszins richting. Dit is waar de boeken Basisboek geweld in de levensloop, theorie voor de praktijk en Verliefd, verloofd, getrouwd, gescheiden; Familie-eer en het recht bij het starten en verbreken van relaties toe dienen.

De boeken bespreken hoe zelf keuzes kunnen maken, met andere woorden je eigen leven kunnen sturen in de praktijk soms verreweg van de realiteit kan zijn. Aan de hand van casussen worden de vreselijke dilemma’s helder. Daar zijn allemaal kaders voor, waaronder mensenrechtelijk, familierechtelijk en strafrechtelijk. Er zijn verschillende rechtsdomeinen die uitkomsten beïnvloeden, evenals de relatie tussen nationaal en internationaal recht.

De boeken gaan ook in op de rol van religie en de bijbehorende andere wetten – zeg gerust voor eigen rechter spelen, vaak vanuit een kader van andere tijdsgeesten en culturen – bijvoorbeeld in het geval van uithuwelijken, achterlating en een dwanghuwelijk. Eergerelateerd geweld als een vorm van geweld in afhankelijkheidsrelaties wordt goed uit de doeken gedaan. Daarbij wordt de samenhang tussen diverse disciplines duidelijk.

Met de casussen wordt ook geïllustreerd hoe levenslopen van verschillende personen met elkaar verknoopt raken en elkaar wederzijds beïnvloeden. En hoe de normen en verwachtingen aan een levensloop per persoon kunnen verschillen. Onder andere diverse vormen van agressie en vervreemding van het familiesysteem komen aan bod.

Modules die ik zelf interessant vond om door te nemen, hadden de steekwoorden: hormonale veranderingen tijdens de puberteit – geloof in eigen kunnen is dan extra nodig, evenals impulsbeheersing. Hoe morele onthechting en beoordelingskaders, cognitieve vervormingen en schuld externaliseren in z’n werk gaan. Natuurlijk ook groepsidentiteit, dus macht, groepsdwang, eer, status en loyaliteit.

Voor wat betreft Basisboek geweld in de levensloop, theorie voor de praktijk zou ik adviseren om het vooral op middelbare scholen te gebruiken en minder in de zorgverlening, terwijl ik het voor Verliefd, verloofd, getrouwd, gescheiden; Familie-eer en het recht bij het starten en verbreken van relaties precies andersom zie qua toegevoegde waarde.

Basisboek geweld in de levensloop, theorie voor de praktijk is licht en toegankelijk, dus geschikt als theoretisch raamwerk om op scholen iets mee te geven vanuit de levenskunsten. Ik ben ervan overtuigd dat als tieners meer weten over dit soort thema’s, dat we dan aan de voorkant gaan werken aan bewustwording en preventie. Dat de scholieren erachter komen of ze nou waarde- of doelmatig handelen. Want we zitten nu inderdaad een beetje in een slachtoffermaatschappij. Als we het goed aanpakken, gaan we richting een herstelmaatschappij, waarin zaken op steeds grotere schaal niet alleen genezen worden, maar vooral voorkomen.

Verliefd, verloofd, getrouwd, gescheiden; Familie-eer en het recht bij het starten en verbreken van relaties is complex en uiterst geschikt voor de zorgprofessionals, omdat het belangrijk is om problematische kwesties, waaronder eergerelateerd, vanuit alle mogelijke hoeken te tackelen. Wat mij betreft met de insteek: is het niet rechtsom, dan linksom, dan boven, onder, schuin enzovoorts. Want de tijdgeest van cultuurverweer en cultuurrelativisme is gewoon voorbij.

Culturen zijn niet (!) gelijk aan elkaar. Cultuur verandert door contact met elkaar. Binnen een groep kan sociale differentiatie gestimuleerd worden, wat uiterst gevaarlijke gevolgen kan hebben voor menselijkheid. Er is geen rechtvaardiging voor persoonlijk leed aanrichten en mensenrechten schenden. En in ieder geval is het belangrijk om te realiseren dat niet culturen handelen, maar mensen. Dat kan door andere tijdgeesten eerst te begrijpen, om vervolgens individuen in het hier-en-nu ervan te bevrijden.

Terwijl ik deze zomer met de marker door de boeken ben gegaan, kreeg ik ook een kans om bij een organisatie op casusniveau te gaan werken. Dan heb ik als schrijver en spreker (goed, ervaringsdeskundige zo je wilt) zoveel gedaan rondom deze thema’s en stevigheid en geloofwaardigheid verworven en dan wil ik dit gewoon niet aanpakken. Ik realiseer me dat als ik dit had willen doen, dat ik ongetwijfeld maatschappelijk werk, criminologie of gedragswetenschappen had gestudeerd in plaats van communicatie- en informatiewetenschappen en Engels. Van psychologie, filosofie en spiritualiteit kan ik me nog indenken dat ik het gestudeerd zou hebben. Ik volgde ook modules in filosofie en psychologie tijdens de studie. Maar goed, op casusniveau permanent met deze thematieken verder, of met donkere thema’s in samenleving? Ik zou er veel zingeving bij moeten voelen, maar ik voel enorm een gevoel van hard willen wegrennen. Niet omdat ik de confrontatie niet aankan, maar omdat er zoveel moois is in het leven om op te focussen. En de hele wereld redden, lukt niemand.

Wat ik me realiseer, is dat ik tot op heden veel met diverse donkere stukken gedaan heb in het publieke domein. Ik noem het de nadruk leggen op ‘niet dit’. Activistisch dus, niet vanuit trauma, maar juist vanuit kracht en een kritische geest met een groot rechtvaardigheidsgevoel. De autobiografie Exodus uit de vuurtoren hoort daarbij en heeft veel goeds teweeggebracht, ook in de vorm van verandering. Belangrijker is dat het verhaal in de geschiedenis vastgelegd moest worden, om andere, onbaatzuchtige redenen. Maar mijn interesses, persoonlijkheid, kennis en leven blijven niet alleen bij ‘niet dit’. Ze gaan natuurlijk voornamelijk over ‘wel dit’. Met andere woorden, er is zoveel meer.

Dit betekent dat ik geen karikatuur ben, bestaande uit de gespecialiseerde thema’s waar mijn naam bij staat in het publieke domein. Ik ben een volwaardig persoon en zoveel meer. Geen slachtoffer, maar overwinnaar. Geen fragiel profiel, maar een sterke persoonlijkheid. Geen specialist, maar generalist, hoezeer de Nederlandse samenleving is gericht op silo’s. Blijf maar op je pad en doe maar normaal, dan doe je al gek genoeg, is het idee. Jammer dan. Ik wil kunnen denken, schrijven en spreken over wat voor thema dan ook. Geen vastgeroeste dimensies, maar breed uitgereikte dimensies. Geen narcist op zoek naar publiciteit, maar een product van narcisten en later woordenkunstenaar die houdt van diep nadenken, schrijven en spreken – for the sake of it, zoals ze zeggen. En vanuit mezelf en klanten. Mensen raken en binden door middel van woorden.

Dit betekent dat ik toe ben aan ‘wel dit’, of het licht en aan hele andere thema’s als creatieve verteller. Thema’s die ons allen aangaan. Waarbij ik me moet inprenten dat steeds maar weer denken dat alles al gezegd en gedaan is, er niet toe doet. Het gaat erom wat ik ermee doe vanuit een eigen creatie. Een keerpunt.